Katrin Lange in een exclusief interview: “Het was een beruchte lastercampagne tegen mij”
Nu aan het woord: Katrin Lange, voormalig minister van Binnenlandse Zaken van Brandenburg, over het ontslag van haar hoofd van het Bureau voor Grondwettelijke Bescherming, haar aftreden en de strijd om de koers binnen de SPD die nog steeds niet is beslist.
Katrin Lange stelde haar kieskantoor in Pritzwalk voor als ontmoetingspunt. Het ligt midden op het marktplein en doet denken aan andere Oost-Duitse steden: mooie gevels, lege stoepen. Een man met een vechthond schreeuwt haar toe: "De SPD is een rommelfeest!" Een vrouw die tussen de mannen zit en van een middagbiertje geniet, vraagt of ze nu burgemeester wordt. Nee, zegt Lange. "Dat is jammer," antwoordt de vrouw.
Het is het eerste interview dat de Brandenburgse sociaaldemocraat geeft sinds het ontslag van haar hoofd van het Bundesamt für Verfassungsschutz en haar aftreden. Sindsdien zijn er vier weken verstreken. Ze oogt kalm en beheerst.
Mevrouw Lange, kende u Jörg Müller , het hoofd van het Brandenburgse Bureau voor de Bescherming van de Grondwet, al toen u minister werd?
Ja. Toen ik staatssecretaris werd bij Binnenlandse Zaken, werkte hij daar al. Later werd hij officemanager van de toenmalige minister.
Heeft hij zich aan u voorgesteld of hoe gaat dat in zijn werk als er een nieuwe minister is?
Er vond een introductieronde plaats, waarbij alle afdelingshoofden aanwezig waren. Later bezochten mijn staatssecretaris en ik alle departementen om de belangrijke kwesties te bespreken. Uiteraard speelden de AfD en het nieuwe rapport van het Bundesamt für Verfassungsschutz (Bundesamt für Verfassungsschutz) een rol.
Heeft hij u ook verteld dat er een rapport wordt opgesteld om de AfD te upgraden naar een erkende extreemrechtse organisatie?
Dat was algemeen bekend. Ik ook. Maar het gaat hier niet om het werken aan een notitie, maar om de beslissing om te upgraden.
Katrin Lange: ‘Cryptische e-mail waarin een cruciaal punt ontbrak’Wist u dat dit tot een conflict met hem kon leiden?
Ik zei tegen meneer Müller dat Brandenburg moest wachten op het besluit van de federale regering. Ik ging ervan uit dat de federale regering binnenkort zou beslissen over een mogelijke modernisering. En dat was ook zo, hoewel we allemaal verrast waren door de precieze timing – zo kort voordat de nieuwe federale regering aantrad.
Nancy Faeser kondigde de upgrade op 2 mei aan. Hoe reageerde je?
We ontvingen die dag persvragen. Ik heb de heer Müller vervolgens gevraagd de directe gevolgen voor Brandenburg te onderzoeken. Het antwoord was, achteraf gezien, een zeer cryptische e-mail, die de cruciale kwestie miste: namelijk dat Brandenburg op 14 april al dezelfde upgrade had doorgevoerd als de federale overheid.
Wat stond er precies in de e-mail?
Het eerste deel stelt dat de federale classificatie geen directe invloed heeft op een mogelijke classificatie van het deelstaathoofdstuk Brandenburg van de AfD door het Bundesamt für Verfassungsschutz (Bundesamt für Verfassungsschutz), aangezien dit in elk geval afzonderlijk zou moeten gebeuren. In een federaal systeem neemt elke deelstaat zijn eigen beslissingen. Aha, niets nieuws voor Brandenburg dus, dacht ik. Vooral omdat er expliciet sprake was van een "mogelijke classificatie".
En toen?
Vervolgens volgt praktisch het tegenovergestelde van wat eerder werd gezegd. Müller stelde voor om het vermeende momentum te benutten en, ter gelegenheid van het besluit van de federale regering, bijna terloops aan te kondigen dat de AfD nu was opgewaardeerd van een vermoedelijk extremistische organisatie in Brandenburg tot een bewezen extremistische organisatie. Het woord "nu" verhulde echter het feit dat hijzelf de beslissing al lang geleden had genomen, namelijk op 14 april.
Hoe reageerde u op de e-mail?
Het arriveerde kort na 13.00 uur. Ik was hier in Prignitz. Het was de brugdag na 1 mei, een vrijdag. We hadden vervolgens een conference call om ons persbericht te coördineren. De heer Müller vermeldde nog steeds niet dat hij zelf de partijstatus van de AfD op 14 april had verhoogd. Anders had ons persbericht van 2 mei er heel anders uit moeten zien. Voor mij was zijn vreemde e-mail echter de reden om de huidige situatie in Brandenburg op te vragen – die mij al lang had moeten bereiken.
Wanneer heb je het gekregen?
Na het weekend, op 5 mei, werden de classificatienota en een begeleidende brief ingediend bij het kabinet van de minister. Hierin werd voor het eerst expliciet vermeld dat de classificatie al op 14 april had plaatsgevonden – drie weken na de procedure.
Jörg Müller ontkent dit. Hij zegt dat hij u heeft laten weten dat hij de upgrade heeft ondertekend.
Ik heb het nooit zo begrepen. Hij wilde het alleen doen, maar hij wist dat ik dat niet wilde en ging ervan uit dat ik de beslissing uiteindelijk toch zelf zou moeten nemen. Het kwam nooit bij me op dat ik de schuldige zou kunnen zijn.
Maar mocht hij die beslissing niet alleen nemen? Haar voorganger, CDU-minister van Binnenlandse Zaken Michael Stübgen, had een overeenkomstige richtlijn uitgevaardigd.
Nee, dat mocht hij niet. Namelijk niet toen duidelijk was dat dit indruiste tegen de mening van de leiding. Geen enkele officiële richtlijn staat handelen buiten de eigen minister toe. In geen enkel ministerie ter wereld. De heer Müller was een politiek ambtenaar. En de Wet op de Grondwet stelt duidelijk: "De instantie voor de bescherming van de Grondwet is het Ministerie van Binnenlandse Zaken." Niet ministerie 5 zelf. De heer Müller kende mijn mening dat we moesten wachten op de federale beslissing. Ik heb hem dat zelf verteld, bijvoorbeeld op 9 april, toen mijn staatssecretaris er was, en opnieuw op 14 april. Hij had moeten wachten.
Maar in deze discussies was het voor u duidelijk dat hij de AfD wilde opwaarderen?
Ja, het was duidelijk dat hij dat wilde. Maar ik realiseerde me niet dat hij de upgrade uit eigen beweging zou doen, verwijzend naar een officiële richtlijn die ik destijds niet kende.
Wilt u de upgrade voorkomen?
Ik wilde niets voorkomen. Ik wilde wachten op de beslissing van de federale overheid en de huidige stand van zaken kennen. Een uitspraak van de bestuursrechter in Potsdam over de kwalificatie van de AfD Brandenburg als verdachte, die al in 2020 was gedaan, was eveneens nog hangende.
Hoe is het mogelijk dat u niet op de hoogte was van de service-instructies waar Müller naar verwijst?
Vanuit mijn tijd als staatssecretaris kende ik een andere officiële richtlijn die dergelijke beslissingen – vooral in politiek relevante gevallen – aan de betreffende minister voorbehoudt. En dat geldt ongetwijfeld ook voor de classificatie van een 30%-partij. Ik had duidelijk en direct over de nieuwe regeling geïnformeerd moeten worden. Maar zoals ik al zei: geen enkele officiële richtlijn ter wereld staat toe dat er buiten de eigen departementale leiding wordt gehandeld.
Voelt u zich bedrogen?
Ik voel mij verraden en bedrogen.
Denkt u dat Jörg Müller politieke motieven had voor zijn daden?
Ik weet niet wat hem motiveerde. Maar het feit dat hij in de weken na 14 april voortdurend om de hete brij heen draaide in plaats van openlijk te spreken, doet me vermoeden dat het hem op een gegeven moment duidelijk werd dat hij iets had gedaan wat hij niet had mogen doen zonder mijn toestemming. Vandaar de onzin. Natuurlijk voerde hij als hoofd van het Bundesamt für Verfassungsschutz ook een bepaald beleid. Maar dat is volkomen legitiem.
Welke cursus bedoel je?
Dat alle mogelijkheden van het Bundesamt für Verfassungsschutz (Bundesamt für Verfassungsschutz) in de strijd tegen de AfD benut moeten worden, inclusief het uitbreiden van het toezicht en het verder opwaarderen van de status. Hij heeft dit in de discussies bepleit en dat is ook geconstateerd. Uiteindelijk dient dit natuurlijk als voorbereiding op een partijverbod.
Heeft u een andere mening?
Ik ben sceptisch. Ik ben ervoor om de politieke uitdaging van de AfD primair via de politiek aan te pakken. De rol van de politiek is veel belangrijker dan die van het Bundesamt für Verfassungsschutz (Bundesamt für Verfassungsschutz). Neem Thüringen: Björn Höcke, de meest radicale AfD-deelstaatafdeling, wordt al vier jaar als bewezen rechtsextremistisch beschouwd. En het resultaat? Bij de laatste deelstaatverkiezingen was de AfD daar veruit de sterkste partij, terwijl mijn partij amper zes procent haalde. De daar gevolgde koers om de AfD te bestrijden is duidelijk geen succesvol model of rolmodel voor anderen. Ik snap niet waarom dit niet wordt erkend.
Katrin Lange: “Ik heb er nog een nachtje over geslapen”Wanneer besloot u Müller te ontslaan?
Op 5 mei, de maandag dat de documenten arriveerden en ik ontdekte dat de classificatie al was gemaakt, hadden we opnieuw een gesprek met een grotere groep. Het ging over een persconferentie waarop ik het rapport van het Bundesamt für Verfassungsschutz (Bundesamt für Verfassungsschutz) zou presenteren. Deze was gepland voor 12 mei. Het Bundesamt für Verfassungsschutz had voorbereidende documenten voor het evenement opgesteld, waaronder een spreekbeurt. Er werd verwezen naar "de beslissing van vandaag". Dat zou onjuist zijn geweest. De presentatieslide had als titel: "Verdachte AfD Brandenburg" – terwijl de AfD in Brandenburg allang geen verdacht geval meer was. Ook in deze documenten werd 14 april niet genoemd. Ik heb er een nachtje over geslapen en kwam tot de conclusie dat het benodigde vertrouwen niet meer aanwezig was.
Heb jij hem persoonlijk ontslagen?
Ja. Mijn staatssecretaris was er. Meneer Müller zei zoiets als: "Nou, dan kan ik me de excuses besparen," en klapte zijn laptop dicht. Hij had duidelijk iets voorbereid. We hebben het toen goed afgerond.
Had je Jörg Müller niet veel duidelijker moeten vragen: wat is er nu aan de hand? Is er een ondertekende upgrade?
Ik had de communicatie tussen de directie van het departement en het Bureau voor de Bescherming van de Grondwet sinds december anders moeten structureren. Duidelijker en bindender. Dat is mijn fout. Ik acht het ook mogelijk dat we soms langs elkaar heen hebben gepraat. Ik suggereer geen kwade bedoelingen. Maar dat verandert niets aan het feit dat een politiek ambtenaar de instructies van de minister niet kan negeren. Onder geen beding. Achteraf gezien is de verwarrende en vreemd vage formulering sinds 14 april natuurlijk opvallend – het suggereert dat hier eerder wel degelijk iets ongewoons was gebeurd.
Toch nam u tien dagen na het ontslag van Müller ontslag. Waarom?
Dit kwam door een gebrek aan steun binnen mijn eigen partij en fractie. Er werd een venijnige lastercampagne tegen me gevoerd. En altijd achter mijn rug om. Als de Groenen of Links me bekritiseren, moet ik het maar accepteren. De CDU ging ermee akkoord, wat niet verwonderlijk is, want hier in Brandenburg hebben we de domste en slechtste CDU van Duitsland. Maar het waren delen van mijn eigen partij die me ervan beschuldigden mee te liften op "extreemrechts discours" of me "sociaaldemocratisch DNA" ontzegden. Dit waren de meest verachtelijke lasterlijke uitlatingen die ik niet langer wilde tolereren. Mijn beleid kwam exact overeen met ons gezamenlijk overeengekomen regeerakkoord; al het andere is nepnieuws.
Ook in de kranten stond deze beschuldiging: u werkte samen met de AfD.
Dat was ook onderdeel van de lastercampagne tegen mij. Iedereen die problemen aankaart die er gewoon zijn, maakt geen gemeenschappelijke zaak met wie dan ook. Behalve met de realiteit.
Heeft de druk van de media bijgedragen aan uw ontslag?
Ja, natuurlijk. Er werden constant dingen naar de pers gelekt of verspreid, waardoor er een heel eenzijdig beeld ontstond van wat er gaande was. Het hield niet op en ik kon me er niet tegen verweren. Veel collega's waren behoorlijk geschokt en vroegen zich af: waarom vallen ze me zo aan?
Het klinkt een beetje als een staatsgreep.
Dat is niet mijn woordkeus. Het was een samenwerking tussen de politiek, de media en insider leaks, bedoeld om mij eruit te krijgen. De situatie escaleerde, zelfs binnen delen van de SPD. Op dat moment zei ik: dit kan zo niet langer.
De opvolger van Dietmar Woidke? "Voor mij is het voorbij"Dietmar Woidke zei in zijn verklaring dat hij niet wilde dat u zou aftreden, maar dat hij het vanuit een menselijk perspectief kon begrijpen. Hij leek behoorlijk ontroerd toen hij naast u stond tijdens de persconferentie.
We werken al twaalf jaar samen en hebben met succes aan drie deelstaatverkiezingen deelgenomen. We kennen elkaar en mogen elkaar graag. Hij is een gentleman. En hij is de sterkste troef die de SPD Brandenburg kan zijn.
Hij heeft jou klaargestoomd als zijn opvolger; jij zou de toekomstige premier moeten worden, zo wordt gezegd.
Ik heb nog nooit debatten over de opvolging gevoerd. Ik begin er nu niet aan, want dat is al voor mij geregeld. Ik hoop dat Dietmar Woidke nog lang onze minister-president blijft. Het succes bij de deelstaatverkiezingen van vorig jaar was grotendeels zijn eigen succes. Sommigen in mijn partij beseffen niet wat ze hem verschuldigd zijn. We winnen tegenwoordig alleen nog deelstaatverkiezingen in Brandenburg – bij Europese en federale verkiezingen is dat heel anders. Deelstaatverkiezingen: bijna 31 procent, federale verkiezingen: minder dan 15 procent. Dat geeft stof tot nadenken.
Wanneer heb je hem verteld dat je wilde aftreden?
Ik denk dat ik hem donderdagavond laat nog heb verteld dat ik wilde aftreden omdat ik niet door mijn eigen mensen uit de rechtbank gejaagd wilde worden. Het is niet waar dat Dietmar Woidke me in de steek heeft gelaten, zoals sommige pers meldde. Dat was mijn eigen beslissing.
Hoe verklaar je dat mensen binnen je eigen partij zich tegen je hebben gekeerd? Zijn er al een tijdje conflicten?
Delen van de partij staan niet achter mijn standpunt. Niet op het gebied van veiligheid, niet op het gebied van migratie, niet op het gebied van de energietransitie. Ze willen een andere koers, uiteindelijk een andere partij, een die aanzienlijk verder naar links opschuift. Bij voorkeur een links-groene partij. Ik daarentegen vrees dat deze nieuwe koers verwoestende gevolgen zal hebben voor de toekomst van de SPD in Brandenburg, buiten Potsdam en de voorsteden. Ik weiger ook de 30 procent van de AfD-kiezers af te schrijven, van wie we weten dat velen ooit op ons hebben gestemd. Ik kan er niet van uitgaan dat ze ineens allemaal rechtsextremisten zijn.
En zijn de AfD-politici in Brandenburg volgens u rechtsextremisten?
Er zijn mensen die een echt racistische toon aanslaan. Het is ronduit walgelijk. Anderen zijn gewoon teleurgesteld en gefrustreerd over de andere partijen. Dan zijn er ook mensen die ruim tien jaar geleden een prijs van de Friedrich Ebert Stichting hebben ontvangen. De AfD is een enorme politieke reactie op problemen. Deze reactie bestaat ook elders in Europa. We moeten de kern van de zaak aanpakken in plaats van te geloven dat mensen zich dingen verbeelden. Ik vind "haat en ophitsing" als verklaring, zoals ze tegenwoordig zeggen, simplistisch.
Uw tegenstanders binnen de partij komen voornamelijk uit de afdeling Potsdam van Olaf Scholz. Hoe verklaart u dit?
Olaf Scholz heeft hier niets mee te maken. En het is niet alleen Potsdam. Maar in Potsdam is de SPD een moderne, stedelijke, linksere partij dan op het platteland, met een sterkere oost-westmix, een groot aantal publieke of overheidsgerelateerde sectoren, en veel studenten. Dat is ook geen probleem. Het probleem is dat de SPD in Brandenburg steeds minder bereid is om verschillen te tolereren. Met andere woorden: diversiteit aan meningen.
Wat voor reacties krijgt u op uw ontslag ?
Bijna niets dan steun en aanmoediging. Veel mensen zijn woedend, willen me bemoedigen, me knuffelen bij de slager, me aanspreken in het Stern Center in Potsdam, me bloemen sturen. Sommigen zeggen dat ze voor het laatst op de SPD hebben gestemd na wat ze me hebben aangedaan. Ik reageer daartegen, want ook dat kan niet de oplossing zijn.
Weten mensen werkelijk wat er met je is gebeurd?
Het is hetzelfde als altijd: mensen weten natuurlijk veel dingen niet precies, maar ze voelen de meeste dingen wel goed aan. Ik spreek zoals zij; ik gebruik geen tekstballonnen. Hier op het platteland voelen veel mensen zich sowieso al neerbuigend behandeld. En nu is degene die zulke dingen zei er ineens niet meer.
U past prima in de Deense sociaaldemocratie, nietwaar?
Dat zou kunnen kloppen. In Denemarken zijn ze er onder sociaaldemocratische leiding in geslaagd rechts te verslaan door de migratieproblematiek verstandig aan te pakken in plaats van de daarmee gepaard gaande problemen te ontkennen. Tegelijkertijd voeren ze een goed sociaal beleid. In principe zou dit ook in Duitsland mogelijk zijn.
Met Lars Klingbeil aan het roer? Ik wens de nieuwe federale regering het allerbeste. Mijn partij in het bijzonder. En Lars Klingbeil ook.
Klinkt diplomatiek.
Dat zou kunnen.
Katrin Lange en het SPD-manifest: ‘Ik ben niet gevraagd’Onlangs was er controverse over het SPD-manifest, waarin politici zoals Ralf Stegner opriepen tot vredesonderhandelingen in Oekraïne in plaats van herbewapening. U hebt het niet ondertekend. Waarom niet?
Ik ben er niet om gevraagd. Ik zou het waarschijnlijk ook niet hebben ondertekend. De manier waarop het manifest is behandeld, is een schande: aanklacht in plaats van discussie. Dit is standaardpraktijk in veel noodzakelijke politieke debatten in Duitsland vandaag de dag. Natuurlijk steun ik ook meer politieke en diplomatieke inspanningen van Europese staten. Zonder dergelijke initiatieven zal de slachting in Oekraïne doorgaan. Maar in Duitsland zijn ze erin geslaagd het debat volledig te vergiftigen. Er gebeurt niets meer.
Waarom bent u eigenlijk bij de SPD gegaan?
Ik kom oorspronkelijk uit Brandenburg an der Havel en ben in de jaren negentig met mijn toenmalige partner naar Prignitz verhuisd. De regio had zeker potentie voor een goede economische ontwikkeling; er was de meubelfabriek Meyenburg, de tandwielfabriek Pritzwalk, de celluloseverwerking in Falkenhagen, en meer. Maar de stemming was somber; mensen leken terneergeslagen, bijna terneergeslagen.
De post-herenigingsblues.
Ja. Er werden minder kinderen geboren, mensen trokken weg, en toen kregen ze er zelfs geld voor, zodat ze niet werkloos zouden blijven zitten, maar ergens anders heen zouden gaan. Maar op een gegeven moment veranderde dat. En toen zeiden we: jullie kunnen niet allemaal weg, jullie zijn hier ook nodig! Dat was voor mij de doorslaggevende factor om me bij de SPD aan te sluiten, met mensen als Manfred Stolpe, Regine Hildebrandt en Matthias Platzeck, en later Dietmar Woidke. De Brandenburgse SPD is altijd een bijzondere SPD geweest – tot op de dag van vandaag.
Heb je als jonge vrouw ook overwogen om te vertrekken?
Nee, vreemd genoeg nooit. Ik had ten tijde van de hereniging een beroepsopleiding afgerond en mijn middelbareschooldiploma gehaald; destijds heette dat bouwvakker voor beton- en staalbouw. Ik wilde later bouwkundig ingenieur worden of architectuur studeren. Maar toen kwam de periode na de hereniging en de economische crisis. Mijn ouders raakten allebei werkloos en de vooruitzichten waren onzeker. Ik volgde toen een opleiding tot rijksambtenaar bij het ministerie van Binnenlandse Zaken van Brandenburg. Dat was mijn entree naar een administratieve carrière. Iets zekers, dat was het idee.
En het was in diezelfde bediening dat je 30 jaar later predikant werd. Je droombaan, zei Woidke toen je ontslag nam.
Ik keek uit naar de nieuwe functie, ook al wist ik dat het een zware taak zou worden. Nou ja, het mocht niet zo zijn.
Heb je ooit spijt gehad van je ontslag ?
Het was de juiste beslissing. Ik ben iemand die beslissingen kan nemen en ook de gevolgen ervan kan dragen. En ik wilde mezelf niet langer blootstellen aan de lastercampagne tegen mezelf. Op een gegeven moment is het voorbij.
Bent u nu voorstander van de afschaffing van het Bundesamt für Verfassungsschutz?
Nee. Maar de activiteiten ervan moeten kritisch worden gemonitord. En we hebben effectiever parlementair toezicht nodig op federaal en deelstaatniveau.
Heeft u met uw opvolger, René Wilke, gesproken, die burgemeester was van Frankfurt (Oder)?
Ja. We kennen en respecteren elkaar al jaren, we hebben altijd een goede relatie gehad en natuurlijk hebben we het er wel eens over gehad. Met zijn unieke politieke achtergrond is hij ook iemand die zich soms onderscheidt van de massa, net als ik. Ik wens hem oprecht het allerbeste in zijn nieuwe functie.
Hoe voelt het om plotseling zoveel tijd te hebben?
Heel ongebruikelijk. Ik heb heel lang zo'n 80 uur per week gewerkt. Dat moet je even uitvogelen. Ik sta nog steeds om vijf uur 's ochtends op en doe eerst mijn sport. Overal waar ik kom, zeggen mensen tegen me: Oh, ben je er weer? Mijn zoon vroeg me laatst: Wanneer ga je weer echt aan het werk?
Bent u zaterdag aanwezig bij het partijcongres van de SPD? U stelt zich niet langer kandidaat als vicevoorzitter.
Nee. Ik hoef niet dezelfde chocolademelk te drinken waar ik doorheen ben gesleept. Ik ben klaar met bepaalde mensen bij de SPD Brandenburg.
En wat is jouw volgende stap?
Ik neem deze zomer even de tijd om na te denken. Daar heb ik de afgelopen jaren niet genoeg van gehad. En ik ga mijn brood verdienen als parlementslid. Je hoeft je over mij geen zorgen te maken.
Berliner-zeitung
